مفهوم‌سازی «نفس» در خطبه‌های نهج‌البلاغه بر مبنای استعاره مفهومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خوارزمی (نویسنده مسئول)

چکیده

استعاره مفهومی به عنوان یکی از مهمترین نظریه‌های شناختی، حوزۀ وسیعی از زبان و تجارب را تشکیل می‌دهد که در آن یک حوزۀ مفهومی بر اساس حوزۀ مفهومی دیگر فهمیده می‌شود. یکی از مؤلفه‌های مورد توجه در استعاره مفهومی، مفهوم سازی است که زبان با ایفای نقش در این فرایند، زمینه فرایندهای پیچیده تلفیق مفهومی را فراهم می‌نماید. مفهوم نفس به عنوان یکی از مباحث مهم موجود در نهج البلاغه، در قالب‌های استعاری گوناگونی نمود یافته و بررسی چگونگی مفهوم سازی آن می‌تواند تناظرها و زوایای نهفتۀ محتوایی موجود در آن را، فرادید مخاطب قرار دهد. بر این مبنا پژوهش حاضر با روش توصیفی– تحلیلی به چگونگی مفهوم سازی نفس در خطبه های نهج البلاغه پرداخت و به این نتایج دست یافت که امام علی علیه السلام جهت تبیین مفهوم نفس از حوزه‌های مبدأ متفاوتی چون؛ انسان، سرمایه، کالا، حیوان سرکش و... بهره برده و نام نگاشت نفس به مثابۀ انسان از بسامد بالایی برخوردار است و بازنمایی نفس بر این مبنا، این امکان را برای مخاطب فراهم می‌نماید تا از طریق حوزه‌های ملموس‌تر، به درک آسانتر و گسترده‌تری نسبت به لایه‌های مختلف نفس برسد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    . نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح فیض الاسلام، 1379ش، تهران: مؤسسه چاپ و نشر تالیفات فیض‌الاسلام

    1. 1. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید (بی‌تا)، شرح نهج البلاغه، مصحح: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: آیه الله مرعشی نجفی
    2. 2. ابن درید، ابوبکر محمد بن حسن، 1987م، جمهرة اللغة، بیروت: دارالعلم للملایین
    3. 3. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ق، لسان العرب، بیروت:دار صادر
    4. 4. افراشی، آزیتا، 1395ش، مبانی معناشناسی شناختی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
    5. 5. بحرانی، کمال‌الدین میثم بن‌علی، 1375ش، شرح نهج‌البلاغه ابن‌میثم، با ترجمه محمد صادق عارف و دیگران، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی
    6. 6. پانتر، دیوید، 1394ش، استعاره، ترجمه: محمد مهدی مقیمی زاده، تهران: نشر علم
    7. 7. تیلور، جان‌آر و لیتلمور، جانت،، 1396ش، راهنمای زبان‌شناسی شناختی، مترجمان: وجیهه و نجمه قرشی، تهران: نشر نویسه پارسه
    8. 8. جاحظ، عمر بن بحر، 1412ق، البیان و التبیین، بیروت: الهلال
    9. 9. جرجانی، عبدالقاهر، 1988م، اسرار البلاغة فی علم البیان، بیروت: دار الکتب العلمیة
    10. 10. راسخ مهند، محمد، 1389ش، درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی: مفاهیم و نظریه‌ها، تهران: سمت
    11. 11. سجودی، فرزان، 1390ش، نظریۀ معاصر استعاره، ضمن کتاب استعاره مبنای تفکر و زیبایی‌آفرینی، تهران: انتشارات سوره مهر
    12. 12. صالح، صبحی، 1374ش، نهج البلاغة، قم: مرکز البحوث الاسلامیة
    13. 13. طباطبایی، سید محمد حسین، 1387ش، المیزان فی تفسیر القرآن؛ ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: مؤسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان
    14. 14. عبدالکریمی، سپیده، 1393ش، فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی شناختی، تهران: انتشارات علمی
    15. 15. الفراهیدی، خلیل بن أحمد (بی‌تا)، العین، المحقق: مهدی الـمخزومی، ابراهیم السامرائی، الناشر: دار ومکتبة الهلال
    16. 16. قائمی‌نیا، علیرضا، 1390)، معناشناسی شناختی قرآن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
    17. 17.  1393ش، استعاره‌های مفهومی در آیات قرآن. به چاپ رسیده در مجموعه مقالات زبان استعاری و استعاره‌های مفهومی، تهران: هرمس. ص31-59
    18. 18.  1397ش، استعاره‌های مفهومی و فضاهای قرآن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
    19. 19. کووچش، زلتن، 1393ش، مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه: شیرین پورابراهیم، تهران: سمت
    20. 20. لیکاف، جرج؛ جانسون، مارک،، 1394ش، استعاره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم؛ترجمه: هاجر آقا ابراهیمی، تهران: نشر علم
    21. 21. لیوون،تئوون، 1395ش، آشنایی با نشانه‌شناسی اجتماعی، ترجمه: محسن نوبخت، تهران: انتشارات علمی
    22. 22. مجلسی، محمد باقر، 1408ق، شرح نهج البلاغه المقتطف من بحار الانوار، تنظیم: علی انصاریان، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مؤسسة الطبع و النشر
    23. 23. مکارم شیرازی و همکاران، ناصر، 1390ش، پیام امام امیرالمومنین علیه السلام: شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، قم: انتشارات امام علی‌بن‌ابیطالب علیه السلام.
    24. 24. هاشمی، زهره، 1389ش، نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون، ادب پژوهی، ش،12، ص 119-140
    25. 25. هاشمی خوئی، حبیب اللّه، 1324ش، منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة، به تصحیح ابراهیم المیانجی، تهران: مکتبة الاسلامیة