تصویرآفرینی از مظاهر هستی در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه قرآن و حدیث.

چکیده

تصویرآفرینی، شیوه‌ای هنری برای بیان مطالب است. این شیوه که مناسب با طبع آدمی است در قرآن و متون اسلامی نیز مورد توجه قرار گرفته است و با این روش موجودات و مظاهر عالم هستی به‌صورت زنده و پویا مقابل دیدگان مخاطبان قرار داده شده است. تصویرآفرینی مناسب‌ترین روش در آشکار نمودن مقصود و تاثیرگذاری بر مخاطب است. این تاثیر، زمانی دوچندان می‌شود که تصاویر با فطریات و بدیهیات هماهنگ باشد. بعد از قرآن کریم، استفاده از زبان تصویر در نهج‌البلاغه نیز مشاهده می‌شود. نهج‌البلاغه با زبان تصویر با همه وجود‌ِ انسان؛ عقل، حس و وجدان او سخن گفته است. امام علی× در سخنان نغز و بلیغ ِخود، چشم‌اندازهای بدیع جهان هستی را در مقابل دیدگان خوانندگان ترسیم نموده است. در این نوشتار برخی از این تصاویر در مورد زمین، آسمان، کوه‌ها، ابرها و برخی پرندگان مانند طاووس و خفاش، مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ

الف) کتاب‌ها
ـ قرآن کریم.
ـ نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، 1378، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران.
ـ آملی، عزالدین جعفر بن شمس‌الدین، 1355، شرح و ترجمه نهج‌البلاغه، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، 1337، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی.
ـ ابن‌درید، محمد بن حسن، 1988 م، جمهرة اللغة، بیروت، دار العلم للملایین.
ـ ابن‌سیده، علی بن اسماعیل، 1421 ق، المحکم و المحیط، بیروت، دار الکتب العلیمة.
ـ ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق، لسان العرب، بیروت، دارصادر.
ـ بحرانی، میثم بن علی بن میثم، 1375، شرح نهج‌البلاغه، ترجمه جمعی از مترجمان مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ ابوعبید، قاسم بن سلام، 1990 م، غریب المصنف، تونس، المؤسسة الوطنیة للترجمة و التحقیق و الدراسات.
ـ ازهری، محمد بن احمد، 1421 ق، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ـ بیضون، لبیب، 1425 ق، الاعجاز العلمی عند الامام علی علیه‌السلام ، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
ـ پهلوان، منصور، 1387، النهایة فی غریب نهج‌البلاغه، تهران، نبأ.
ـ جوهری، اسماعیل بن حماد، 1376، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، بیروت، دار العلم للملایین.
ـ چمن‌خواه، عبدالرسول، 1384، صور خیال در نهج‌البلاغه و تجلی آن در ادب فارسی، شیراز، نوید.
ـ راغب، عبدالسلام احمد، 1422 ق، وظیفة الصورة الفنیة فی القرآن، حلب، فصلت.
ـ حسینی زبیدی، محمد مرتضی، 1414 ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر.
ـ زمخشری، جارالله محمود بن عمر، 1979 م، اساس البلاغة، بیروت، دار صادر.
ـ صاحب، اسماعیل بن عباد، 1414 ق، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتب.
ـ عبده، محمد، شرح نهج‌البلاغه، 1413 ق، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
ـ عسکری، حسن بن عبدالله، 1400 ق، الفروق فی اللغة، بیروت، دار الآفاق الجدیدة.
ـ فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409 ق، کتاب العین، قم، هجرت.
ـ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، 1415 ق، قاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیه.
ـ سید قطب، 1415 ق، التصویر الفنی فی القرآن، بیروت، دارالشروق.
ـ کاشانی، فتح‌الله، 1378، تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین، تهران، پیام حق.
ـ مدنی، سید علی‌خان، 1384، الطراز الاول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعمّول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام .
ـ معرفت، محمدهادی، 1415 ق، التمهید، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
ـ مغنیه، محمدجواد، 1358، فی ظلال نهج‌البلاغه، بیروت، دار العلم للملایین.
ـ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، 1378، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
ـ  1385، پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
ـ هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله، 1358، منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، مکتبة الاسلامیة.
ـ یاسوف، احمد، 2006 م، الصورة الفنیه فی الحدیث النبوی الشریف، دمشق، دار المکتبی.
ب) مقاله‌ها
ـ جعفری، سید محمدمهدی، 1381، «تصویرآفرینی در نهج‌البلاغه»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 34، ص 73 ـ 65، شیراز، دانشگاه شیراز.
ـ محمدقاسمی، حمید، 1389، «شیوه‌های امیر بیان در خلق تصاویر زنده و بدیع»، پژوهش‌های نهج‌البلاغه، شماره 28 ـ 27، ص 204 ـ 185، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه.