قاعده لطف از دیدگاه ابن‌ابی الحدید در شرح نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه قرآن و حدیث

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

3 استادیار دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

از قواعد مهم دانش کلام، قاعده لطف است که متکلّمان عدلیه در مباحث کلامی بسیاری از آن استفاده کرده‌اند. این قاعده که فرع بر مسأله حسن و قبح عقلی است مورد توجه و استناد این دسته از متکلمین قرار گرفته است. نهج البلاغه از متون دینى است که مورد اهتمام دانشمندان شیعه و معتزله قرار گرفته است. ابن ابی الحدید از جمله دانشمندان معتزلى است که بر این کتاب شرحى نگاشته است. هر چند وى بیشتر به‌عنوان مورخ و ادیب شناخته می‌شود اما آثار کلامى او گواه بر دانش و تخصص او در علم کلام است. ابن ابی الحدید در شرح خویش در مباحث گوناگون به قاعده لطف استناد نموده است. این پژوهش نشان می‌دهد که ابن ابی الحدید ضمن تعریف و بیان گستره این قاعده و وجوب آن بر خدا، در 28 مورد برای اثبات دیدگاه خویش از این قاعده بهره برده است. 

کلیدواژه‌ها


  • منابع و مآخذ

    الف) کتاب‌ها

    • قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
    • نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، ترجمه سید جعفر شهیدی، 1368، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    • ابن ابی‌الحدید، 1387 ق، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیه.
    • حریثی، احمد، 2011 م، المعتزله و الأحکام العقلیه و مبادی القانون الطبیعی، بغداد، شرکه بیت الورّاق للنشر المحدوده.
    • ربانی گلپایگانی، علی، 1418 ق، القواعد الکلامیه، قم، مؤسسه امام صادقعلیه‌السلام .
    • شمری، رؤوف، 1435 ق، الوجود الإلهی عند ابن‌ابی الحدید، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه.
    • صالح محمد السّید، محمد، 1998 م، الخیر و الشر عند القاضی عبد الجبّار، قاهره، دار قباء.
    • عبدالجبّار، 1422 ق، شرح الاصول الخمسه، تحقیق احمد بن حسین ابی‌هاشم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    • کیانی فرید، مریم، 1393، کلام شیعه، کلام معتزله: پژوهشی مقایسه‌ای بر مبنای متون قرن‌های چهارم و پنجم، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
    • مکدرموت، مارتین، 1372، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، تهران، دانشگاه تهران.
    • منشد نصرالله، جوادکاظم، 1384، شرح نهج‌البلاغه لابن ابی‌الحدید رؤیه اعتزالیه عن الامام علیعلیه‌السلام ، قم، ذوی القربی.

    ب) مقاله‌ها

    • ربانی گلپایگانی، علی، 1368، «تحقیقی پیرامون قاعده لطف»، نور علم، شماره 34، ص 93 ـ 82، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • صالحی، ابراهیم، 1392، «قاعده لطف در قرآن و روایات (نقد و بررسی ادلّه موافقان و مخالفان)»، آیین حکمت، شماره 16، ص 94 ـ 63، قم، دانشگاه باقرالعلوم×.
    • قادری، سید رضی، 1385، «قاعده لطف با تقریری روشن و در قالبی مختصر»، کلام اسلامی، شماره 57، ص 99 ـ 87، قم، مؤسسه امام صادقعلیه‌السلام .
    • کریمی، حمید، 1394، «بازخوانی انتقادی ادلّه موافقان و مخالفان قاعده لطف در مباحث کلامی»، اندیشه نوین دینی، شماره 42، ص 80 ـ 67، قم، دانشگاه معارف اسلامی.