بیعت از دیدگاه امام علی(ع) در آموزه‌های نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مربی دانشگاه پیام نور.

چکیده

بیعت در ادبیات آیینی اسلام، بیانگر کارکرد مشارکت‌جویانه مردم در حکومت و به مفهوم حق حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش است که در متن حاکمیت الهی پذیرفته شده است. منظور از حق حاکمیت آن است که مردم حق دارند خود سرنوشت خویش را به‌دست گیرند. بیعت در نگاه و عمل امام علی× تناسب بی‌مانندی با جمهوریت و حاکمیت اراده ملت دارد؛ در نگاه امام علی× بیعت وسیله تحقق حکومت و نشان مقبولیت آن است. در این نوشتار ضمن تعریف واژگانی و اصطلاحی بیعت و تبیین تاریخی این رخداد بزرگ در غدیرخم و پس از دوران خلافت سه خلیفه نخست، با ارائه نگاهی جامع از مقوله بیعت در گفتار، نوشتار و رفتار امام علی× با تکیه بر نهج البلاغه و دیگر نگاشته‌های حدیثی، ضرورت و اهمیت این رویکرد در شکل‌گیری حکومت عدل علوی بررسی و ملاک‌های بیعت صحیح از دیدگاه آن حضرت بیان شده است. همچنین گوشه‌ای از تصویرآفرینی هنری ایشان در توصیف رخداد بیعت نمایانده شده است.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ

ـ قرآن کریم.
ـ نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، تحقیق صبحی صالح، قم، دار الهجرة، بی‌تا.
ـ ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1337 ق.
ـ ابن ابی شیبه کوفی، ابوبکر عبد الله بن محمد، الکتاب المصنف فی الأحادیث و الآثار، تحقیق کمال یوسف الحوت، ریاض، مکتبة الرشد، 1409 ق.
ـ ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385 ق.
ـ ابن اعثم کوفی، محمد بن علی، الفتوح، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، آموزش انقلاب اسلامی، 1372.
ـ ابن حنبل، ابوعبدالله احمد بن محمد، المسند، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
ـ ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، چاپ دوم، 1366.
ـ  العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،‌ بی‌تا.
ـ ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، 1405 ق.
ـ ابن عبد ربه، ابوعمر احمد بن محمد، العقد الفرید، قاهره، بی‌نا، 1953 م.
ـ ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن الحسین، ترجمه الامام علی‌بن‌ابی‌طالب من تاریخ مدینة دمشق، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسه محمودی، چاپ سوم، 1400 ق.
ـ ابن فارس، ابو الحسین احمد بن فارس بن زکریا، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
ـ ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة، تحقیق طه محمد الزینی، بیروت، دار المعرفه، 1388 ق.
ـ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
ـ ابن میثم بحرانی، میثم بن علی بن میثم، شرح نهج البلاغة، بی‌جا، دفتر نشر کتاب، چاپ دوم، 1404 ق.
ـ ابن هلال ثقفی، ابواسحاق ابراهیم بن محمد، الغارات، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، بی‌جا، فرهنگ اسلام، 2536 م.
ـ افخمی عقدا، رضا، «نگاهی نمادین به حضور شتر در شعر دوره جاهلی»، ادب عربی، سال سوم، 1390، ش ۳، زمستان.
ـ بلاذری، ابوالحسن احمد بن یحیی، أنساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417 ق.
ـ بیهقی دبیر، خواجه ابوالفضل محمد بن حسین، تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض به اهتمام محمدجعفر یاحقی، مشهد، دانشگاه فردوسی، چاپ چهارم، 1383.
ـ تستری، محمدتقی، بهج الصّباغة فی شرح نهج البلاغة، تهران، بی‌نا، بی‌تا.
ـ جرداق، جرج، روائع نهج‌البلاغه، بی‌جا، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، چاپ دوم، 1375.
ـ جرداق، جرج، امام علی صدای عدالت انسانیت، ترجمه سید هادی خسروشاهی، تهران، فراهانی، 1344.
ـ جعفری، سید محمد مهدی، پرتوی از نهج‌البلاغه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ سوم، 1380.
ـ خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتب العلمیه،‌ بی‌تا.
ـ خوارزمی، موفق بن احمد حنفی، المناقب، تهران، مکتبه نینوا الحدیثه، بی‌تا.
ـ دلشاد تهرانی، مصطفی، دولت آفتاب؛ اندیشه سیاسی و سیره حکومتی امام علی علیه‌السلام ، تهران، دریا، چاپ سوم، بی‌تا.
ـ  جمال دولت محمود؛ حکومت امام علی علیه‌السلام حکومت موفق تاریخ، تهران، دریا، 1382.
ـ  حکومت حکمت؛ حکومت در نهج‌البلاغه، تهران، دریا، 1379.
ـ  لوح بینایی؛ تحلیل تاریخ حکومت امام علی علیه‌السلام با تأکید بر نهج‌البلاغه، تهران، دریا، 1392.
ـ دینوری، ابو حنیفه احمد بن داوود، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، 1364.
ـ زبیدی، محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق مجموعة من المحققین، بی‌جا، دار الهدایة، بی‌تا.
ـ سید رضی، محمد بن حسین، آفرینش‌های ادبی در گفتار نبوی، ترجمه سید محمد مهدی جعفری، تهران، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، 1390.
ـ سید مرتضی، علی بن حسین، الشّافی فی الامامة، تهران، بی‌نا، 1410 ق.
ـ سیوطی، عبدالرحمن بن، تاریخ الخلفاء، مصر، بی‌نا، 1378 ق / 1959 م.
ـ شهیدی، سید جعفر، «بیعت و چگونگی آن در تاریخ اسلام»، کیهان اندیشه، 1368، ش 26.
ـ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تهران، مکتبه الصدوق، 1389 ق.
ـ طبرسی، ابو احمد بن علی‌بن‌ابی‌طالب، الاحتجاج، مشهد، مرتضی، 1403 ق.
ـ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ دوم، 1362.
ـ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، نجف، الطبعه الحیدریه، بی‌تا.
ـ فردوسی طوسی، حکیم ابوالقاسم، شاهنامه، تهران، قطره، چاپ چهارم، 1376.
ـ قطب، آفرینش‌های هنری در قرآن، ترجمه محمد مهدی فولادوند، تهران، بنیاد قرآن، چاپ سوم، 1367.
ـ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهارعلیهم‌السلام ، بیروت، 1403 ش / 1983م.
ـ مسعودی، علی ابن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ دوم، بی‌تا.
ـ مطهری، مرتضی، آینده انقلاب اسلامی، تهران، صدرا، 1389.
ـ  سیری در نهج‌البلاغه، تهران، صدرا، چاپ چهل و نهم، 1391.
ـ مفید، محمد بن نعمان، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، تحقیق سید علی میرشریفی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1413 ق.
ـ  الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1377 ق.
ـ نصر بن مزاحم منقری، وقعه صفین، ترجمه کریم زمانی جعفری، بی‌جا، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1364.
ـ نویری، شهاب الدین احمد، نهایة الارب فی فنون الادب، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، امیرکبیر، 1364.
ـ هاشمی، سیدرضا، دانشنامه جهان اسلام، بی‌جا، مدخل «بیعت»، بی‌تا.
ـ یعقوبی، احمد بن یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، بی‌نا، 1379 ق.