تحلیل آرایه‌های بدیع در خطبه غراء از منظر سبک‌شناسی آماری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری دانشگاه خوارزمی

چکیده

   سبک‌شناسی آماری، پژوهشگر را در تشخیص و تمییز سبک­های مختلف یاری می­کند. شیوه پژوهش در سبک‌شناسی آماری بر اساس معیار کمّی است که محقق باید مؤلفه‌های این بخش را بر اساس داده‌های آماری تحلیل و تجزیه نماید. در این مقاله با رویکرد توصیفی و تحلیلی و آماری، خطبه غرّاء مورد تحلیل و پژوهش سبک‌شناسی قرار می‌گیرد. بررسی انجام یافته نشانگر آن است که از میان آرایه‌های لفظی، سجع متوازی و موازنه به شکل مساوی بیشترین کاربرد را در خطبه مورد پژوهش دارند. سجع و موازنه با توجه به موسیقی‌ای که ایجاد می‌کنند، ذهن خواننده را برای پذیرش معنا آماده می‌سازند، از بین آرایه‌های معنوی نیز تضاد بیشترین کاربرد را داشته است. دلیل کاربرد تضاد توجه نمودن به دلالت التزام و تداعی معانی و فهم بهتر متون در ذهن خواننده است. به نظر می‌رسد مهمترین هدف امام علی(ع) از کاربرد آرایه‌های مذکور، جلب توجه و اهتمام مخاطب برای درک بهتر متن باشد. استفاده زیاد و متناوب حضرت از آرایه‌های متنوع بدیعی، این خطبه را به نزد اهل ادب و فن در جایگاه ادبی ویژه‌ای قرار داده است.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ

الف) کتاب‌ها
ـ قرآن کریم.
ـ نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، ترجمه محمد دشتی، قم، شهاب، 1383.
ـ تفتازانی، سعد الدین، مختصر المعانی، قم، دار الفکر، چاپ نهم، 1388.
ـ حسینی خطیب، سید عبدالزهراء، مصادر نهج‌البلاغه و أسانیده، بیروت، دار الزهراء، چاپ چهارم، 1367 ق.
ـ رادویانی، محمد عمر، ترجمان البلاغه، تصحیح احمد آتش، استانبول، بی‌نا، 1949 م.
ـ رازی، شمس قیس، المعجم، تصحیح مدرّس رضوی، تهران، زوّار، 1360.
ـ رجایی، خلیل، معالم البلاغه، شیراز، دانشگاه شیراز، 1340.
ـ رمضانی، اکبر، نهج‌البلاغه آئینه‌ای از قرآن کریم، بوشهر، دستغیبی، 1389.
ـ شایب، احمد، الأسلوب، مصر، مکتبة النهضة المصریة، الطبعة السابعة، 1976 م.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، شاعر آینه‌ها، تهران، آگاه، چاپ سوم، 1371.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، موسیقی شعر، تهران، آگاه، 1368.
ـ شمیسا، سیروس، نگاهی تازه به بدیع، تهران، فردوس، 1368.
ـ فتوحی، محمود، سبک‌شناسی، نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران، سخن، 1390.
ـ فشارکی، محمد، نقد بدیع، تهران، سمت،‌ چاپ چهارم، 1389.
ـ فضل، صلاح، علم الأسلوب ـ مبادئه وإجرائاته، قاهره: دار الشروق، 1998 م.
ـ‌ قائمی، مرتضی. دراسة فی نصوص من نهج البلاغة، همدان، دانشگاه بوعلی سینا، 1389.
ـ قصاب، ولید ابراهیم، البلاغة العربیة ـ علم البدیع، دمشق، دار الفکر، 1433 ق.
ـ کوئن، بروس، مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه و اقتباس غلامعباس توسلی و رضا فاضلی،تهران، سمت، چاپ نهم، 1379.
ـ مصلوح، سعد، الأسلوب ـ دراسة لغویة إحصائیّة،کلیه الآداب بجامعة القاهره: عالم الکتب، الطبعه الثالثه، 1992 م.
ـ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، 1392.
ـ منصوری، ذبیح‌الله، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، تهران، بدرقه جاویدان، 1390.
ـ همایی، جلال‌الدین، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، هما، چاپ سوم، 1364.
ـ وطواط، رشید، حدائق السّحر، تصحیح عباس اقبال، تهران، کتابخانه سنایی، 1362.
ب) مقاله‌ها
ـ حسینی، سید مجتبی و غلامرضا فتحی، 1389، «مراعات نظیر، زیور آرایه‌ها»، پژوهش تحقیقات زبان و ادب فارسی، شماره 3، ص 82 ـ 67.
ـ صدقی، حامد و همکاران، 1396، «تحلیل سبک‌شناسی آماری بخشی از رساله التوابع و الزوابع ابن شهید و رساله الغفران معرّی بر اساس معادله بوزیمان»، فصلنامه زبان‌پژوهی، شماره 22، ص 146 ـ 127، تهران، دانشگاه الزهرا(س).
ـ فقهی‌زاده، عبدالهادی و الهه تاجیک، 1393، «مرجعیت علمی امام علی علیه‌السلام در گستره علوم دینی»، پژوهش‌های نهج‌البلاغه، شماره 40، ص 74 ـ 49، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه.
ـ میرلوحی، سیده ریحانه و همکاران، 1391، «الطباق ومکانته فی البلاغة العربیة علی ضوء الشواهد القرآنیة»، لسان مبین، شماره 10، ص 234 ـ 221.