عدالت توزیعی در رویکرد اقتصادی امام علی علیه السلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشکده علوم انسانی مجتمع آموزش عالی گناباد، گناباد، ایران

2 دکتری فقه و حقوق اسلامی از دانشگاه سراسری ارومیه

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه بزرگمهر قاینات، قاین، ایران

چکیده

کیفیت توزیع بیت‌المال یکی از مسائل مهم در نظام اسلام است و توزیع عادلانه آن می تواند باعث ایجاد نشاط اقتصادی، رفاه عمومی و تأمین اجتماعی در همه اقشار جامعه گردد. مسئله مورد بحث در این پژوهش این است که امام علی علیه السلام در مسئله توزیع بیت­‌المال چه روشی را بکار گرفته­‌اند؟ و به عبارت دیگر سیره امام علی علیه السلام در اجرای عدالت در توزیع بیت‌المال بر کدامین پایه­‌ها و اصول استوار بوده است؟ برای دستیابی به این مهم با تتبع در کتب مرتبط و به شیوه­ی توصیفی-تحلیلی مسئله مورد مداقه قرار گرفت. در این پژوهش پس از بررسی شیوه‌ی عملکرد امام علی علیه السلام در توزیع بیت‌المال به این نتیجه رسیدیم که امام­ علی علیه السلام با علم بی نظیر خود توانستند هزینه کردهای بیت‌المال را جهت دار کنند، به طوری که در صدد رشد اقتصادی همگون جامعه در همه عرصه‌ها بودند، و این رشد را معطوف به یک قشر خاص نکرده، بلکه خواهان رشد همه اقشار جامعه بوده و به شدت از تمرکز ثروت و ایجاد فاصله طبقاتی پرهیز کردند، در این راستا ابتدا با معیار کار، نیاز و مصلحت، سهام را می پرداختند و سپس تـمام گـروه‌ها بـه‌ طور یکسان از بیت‌المال سهم می‌بردند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

منابع
. قرآن کریم
نهج‌البلاغه ، 1414 ق، محمد بن حسین شریف الرضی،  محقق: صبحی صالح، قم‏: انتشارات هجرت.
1. ابن أبی الحدید، عبد الحمید، 1404ق، شرح نهج‌البلاغه، قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.
2. ابن حیون، نعمان، 1409ق، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام، قم‏: جامعه مدرسین.
3. ‏ابن سعد، ابوعبدالله محمد، 1374ش، الطبقات الکبرى، مترجم: محمود مهدوى دامغانى، تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه.
4. ابن شهر آشوب مازندرانى، ابوجعفر محمد بن علی، 1379 ق، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم: انتشارات علامه.
5. أبو عُبید، قاسم بن سلام، بی تا ،کتاب الأموال، بیروت: دار الفکر.
6. اجتهادی، ابوالقاسم، 1363 ش، بررسی وضع مالی و مالیه مسلمین از آغاز تا پایان دوران اموی، چاپ اول، تهران: انتشارات سروش.
7. انصاری، مرتضی، 1411ق، المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات (ط-القدیمه)، قم: منشورات دار الذخائر.
8. المقریزی، تقی الدین، 1418ق، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط والآثار، بیروت: دار الکتب العلمیه.
9. بلاذرى‏، احمد بن یحیی ،1337 ش، فتوح البلدان، مترجم: محمد توکل،تهران: نشر نقره.
10. بلاذرى‏، احمد بن یحیی،1417ق، أنساب الأشراف، بیروت: دار الفکر.
11. ثقفى کوفى، ابواسحاق ابراهیم بن محمد، 1353ش، الغارات، تهران: انتشارات انجمن آثار ملى.
12. حر عاملى، محمد حسن: 1409ق، وسائل الشیعه، قم‏: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
13. رحیمی فر، مهری؛ دایی، بابک، 1382 ش، چگونگی بهبود توزیع یارانه‌ای پرداختی کشور در راستای حمایت از اقشار آسیب پذیر، تهران: وزارت امور اقتصادی و دارایی.
14. صدر، سید محمد باقر، 1417 ق، اقتصادنا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
15. طبری، محمد بن جریر، 1375ش، تاریخ الطبری‏، ترجمه: ابو القاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر.
16. طوسی، محمد بن حسن ، 1400ق، النهایه فی مجرد الفقه الفتاوی، بیروت: دارالکتب العربی.
17. طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، 1407 ق، الخلاف، قم: دفتر انتشارت اسلامی.
18. طه حسین، 1368 ش، انقلاب بزرگ، مترجم: شهیدی، تهران: موسسه مطبوعاتی علی اکبر علمی.
19. قرشی، علی اکبر، 1412ق، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
20. کلینى، محمد بن یعقوب، 1407ق، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
21. ماوردی، علی بن محمد، بی تا، الأحکام السلطانیه، القاهره: دار الحدیث.
22. مجلسى، محمد باقر، 1403 ق، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
23. نجفی، محمدحسن، 1404 ق، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
24. واعظی، احمد، 1393 ش، نقد و بررسی نظریه های عدالت، قم‏: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
25. واقدى‏، محمد بن عمر، 1409 ق، المغازى‏، بیروت: مؤسسة الأعلمى.
26. هاشمی خویی، میرزا حبیب الله؛ و دیگران، 1400ق، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، تهران: مکتبه اسلامیه.
27. یعقوبی، احمد، 1371ش، تاریخ الیعقوبى، مترجم: محمد ابراهیم آیتى، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
28. مقالات 
29. احمدی، سید جواد، 1391ش، معیار عدالت توزیعی و نسبت آن با انصاف و برابری با تأکید بر اخلاق حکومتی امام علی علیه السلام، پژوهش نامه اخلاق، 5(18)، ص53-76.
30. دلشاد تهرانی، مصطفی، حامی، مژگان، 1395ش، آسیب‌شناسی عملکرد خلفای سه گانه بر اخلاق اجتماعی مسلمین با تکیه بر نهج‌البلاغه، فصلنامه النهج، 14(49)، ص 22-7. 
31. عاملی، سید احمد، پاییز 1392ش،«اصل مساوات و اصول الگوی اسلامی نظام توزیع». پژوهشهای اجتماعی اسلامی، 19(98)، ص63-90.
32. معمار, ثریا، 1393ش، تحلیل جامعه‌شناختی مفهوم عدالت از دیدگاه حضرت علی علیه السلام، فصلنامه علمی شیعه شناسی، 12(47)، 47-78. 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار