1
عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) – قزوین.
2
کارشناس ارشد نهجالبلاغه، دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره)- قزوین.
چکیده
نشانهشناسی، رویکردی پژوهشی برای بررسی نشانهها در جهت درک مفاهیم پنهان در متن است وبه بررسی، تجزیه و تحلیل نشانهها میپردازد. این دانش همراه زبانشناسی و جامعهشناسی، روشی کارآمد در جهت تجزیه و تحلیل و درک بهتر مفاهیم درون متون است. پییر گیرو، نشانهشناسی اجتماعی را از طریق دو مقولهی هویت و آداب معاشرت مورد بررسی قرار میدهد. مقولهی هویت شامل دین، لباس، نشانها، شغلها، القاب بوده و مقولهی آداب معاشرت شامل لحن کلام، اطوار، خوراک و... است. با بررسی متون روایی مشخص گردید، دو نامهی امیرمؤمنان علیه السلام به عثمان بن حنیف انصاری دارای ظرفیت مناسبی برای بررسی نشانهشناسی اجتماعی بوده و بازتابی روشن و جامع از مسائل عصر امام علیه السلام ارائه مینماید. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و رویکرد آن، نشانهشناسی اجتماعی بوده و بهدنبال روشن شدن زوایای پنهان اجتماعی از فرهنگ، هویت، آداب و رسوم، زمان و مکان مربوط به تدوین این نامهها است.پرسش اصلی تحقیق از انواع مؤلفههای نشانهشناسی اجتماعی در این نامهها بوده ویافتههای پژوهش بیانگر آن است که هر دوگونه از مؤلفههای نشانهشناسی اجتماعی (هویت-آداب معاشرت) در نامههای ارسالی امام علیه السلام به عثمانبن حنیف، وجود داشته که نشان از تنوع نشانگان و عنایت خاص امیرمؤمنان علیه السلام به درونمایه اجتماعی، فرهنگ، اخلاق، اعتقادات و زمانه دارد؛ همچنین توجه به تضاد طبقاتی میان افراد فرودست و فرادست در زمینهی تغذیه و پوشاک از برجستهترین موارد آداب معاشرت اجتماعی در این نامهها است.
منابع قرآن کریم. نهج البلاغة، 1414 ق، سیدرضی، محمد بن حسین، تصحیح: صبحیصالح، قم: هجرت. 1. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبهالله، 1404ق، شرح نهجالبلاغه، قم: مکتبة آیة اللهالمرعشی النجفی. 2. ابن اثیر، عز الدین علی بن محمد جزری شیبانی، 1385ق، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر. 3. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ،1409ق، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت: دار الفکر. 4. ابن حمدون، محمّد بن الحسن بن محمّد بن علی، 1996م، التذکرة الحمدونیة، بیروت: دار صادر. 5. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، 1385ق، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام. 6. ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی، 1404ق، تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله و سلم ، قم: جامعه مدرسین. 7. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، 1379ق، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم: علامّه. 8. ابن طاوس، علی بن موسی، 1409ق، إقبال الأعمال، تهران: دار الکتب الإسلامیه. 9. احمدی میانجی، علی، 1426ق، مکاتیب الأئمة علیهم السلام قم: دار الحدیث. 10. ازهری، محمد بن احمد، بیتا، تهذیب اللغة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. 11. اسکولز، رابرت، 1383ش، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه: فرزانه طاهری، تهران: نشر آگه. 12. أمین، سید محسن، بیتا، أعیان الشیعه، بیروت: دار التعارف للمطبوعات. 13. أنصاری تاهسانی، محمد بن أبی بکر، 1430ق، الجوهرة فی نسب الإمام علی وآله، دمشق: مکتبهالنوری. 14. ایگلتون، تری، 1380ش، پیش درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه: عباس مخبر، تهران: نشرمرکز. 15. بابک معین، مرتضی، 1389ش، نشانه شناسی فرهنگ، تهران: سخن. 16. الباعونی الشافعی، محمد بن أحمد، 1416ق، جواهر المطالب فی مناقب الامام الجلیل علی بن أبی طالب علیه السلام، مجمع إحیاء الثقافة الاسلامیة. 17. باقری، مهری، 1390ش، مقدمات زبان شناسی، تهران: قطره. 18. بحرانی، ابن میثم، 1362ش، شرح نهجالبلاغه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی. 19. بحرانی، سید هاشم، 1374ش، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: بعثة. 20. برقی، احمد بن محمد، 1342ش، الرجال، تهران: دانشگاه تهران. 21. تمیمیآمدی، عبدالواحد بن محمد، 1410ق، غرر الحکم ودرر الکلم، قم: دار الکتب الإسلامی. 22. جعفری، محمدمهدی، 1380ش، پرتوی از نهجالبلاغه، تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی. 23. حرّ عاملی، محمد بن حسن، 1409ق، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام 24. حلّی، حسن بن سلیمان، 1370ش، مختصر بصائر الدرجات، نجف: مطبعة الحیدریة. 25. حلّی، حسن بن یوسف، 1402ق، رجال العلامه الحلّی، قم: الشریف الرضی. 26. دسوقی، محمد عرفه، بیتا، حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر، دار إحیاء الکتب العربیة. 27. دیلمی، حسن بن محمد، 1412ق، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم: الشریف الرضی. 28. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن، دمشق: دار القلم- الدار الشامیة. 29. راوندی، قطب الدین، 1409ق، الخرائج والجرائح، قم: مؤسسة الإمام المهدی عج الله تعالی فرجه الشریف. 30. زمخشری، محمد بن عمر، 1412ق، ربیع الأبرار و نصوص الأخبار، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات. 31. ساسانی، فرهاد، 1389ش، معناکاوی؛ به سوی نشانههای اجتماعی، تهران: نشر علم. 32. سجودی، فرزان، 1395ش، نشانه شناسی کاربردی، تهران: نشر علم. 33. شبستری، عبدالحسین، 1430ق، التبیین فی أصحاب الإمام امیرالمُؤمنین علیه السلام و الرواة عنه، قم: المکتبة التاریخیة المختصة. 34. شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه قمی، 1362ش، الخصال، قم: جامعه مدرسین. 35. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1413ق، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. 36. صافی گلپایگانی، شیخ علی، 1419ق، المحجة فی تقریرات الحجة، قم: مؤسسة السیدة المعصومة علیها السلام. 37. صفوی، کوروش، 1383ش، از زبان شناسی به ادبیات – جلد نخست: نظم، تهران: سوره مهر. 38. طاهری، صدرالدین، ۱۳۹۶ش، نشانهشناسی کهن الگوها در هنر ایران باستان و سرزمینهای همجوار، تهران: شورآفرین. 39. طبرسى، احمد بن على، 1403ق، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی. 40. العاصمی، أحمد بن محمد بن علی، 1418ق، العسل المصفى من تهذیب زین الفتى فی شرح سورة هل أتى، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة. 41. عاملی، سید جعفر مرتضی، بیتا، الصحیح من سیرة الإمام علی علیه السلام، بیروت: المرکز الاسلامیللدراسات. 42. القندوزی الحنفی، سلیمان بن ابراهیم، 1416ق، ینابیع المودة لذوی القربى. دار الأسوة للطباعة والنشر. 43. کشّی، محمد بن عمر، 1404ق، اختیار معرفة الرجال، قم: موسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث. 44. کلینی، محمد بن یعقوب، 1407ق، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة. 45. گیرو، پییر، 1383ش، نشانه شناسی، ترجمه: محمد نبوی، تهران: آگه. 46. گیلانی، عبدالرزراق، 1377ش، مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام، تهران: پیام حق. 47. لیثی واسطی، علی بن محمد، 1376ش، عیون الحکم و المواعظ، قم: دارالحدیث. 48. مامقانی، عبدالله. بیتا، تنقیح المقال فی علم الرجال(رحلی)، بیجا. 49. مجلسی اول، محمدتقی، 1419ق، لوامع صاحبقرانى المشتهر بشرح الفقیه، قم: دارالتفسیر. 50. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، 1403ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء. 51. محمودی، محمدباقر، 1387ق، نهج السعادة فی مستدرک نهجالبلاغة، نجف: مطبعة النعمان. 52. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، 1413ق، الإختصاص، قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید. 53. ـــــــــــــــــــــــــــــ، 1413ق، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم: کنگره شیخ مفید. 54. مکارم شیرازی، ناصر، 1385ش، اخلاق اسلامى در نهجالبلاغه(خطبه متقین)، قم: نسل جوان. 55. ـــــــــــــــــــ.، 1386ش، پیام امام امیرالمُؤمنین علیه السلام، تهران: دار الکتب الاسلامیه. 56. مکاریک، ایرناریما، 1384ش، دانش نامه نظریههای ادبی معاصر، ترجمه: مهاجر ونبوی، تهران: آگه. 57. میرجهانی اصفهانی، حسن، 1388ق، مستدرک نهجالبلاغة الموسوم بمصباح البلاغة فی مشکاة الصیاغة، بیجا. 58. نجفی، محمد حسن، 1373ش، مجمع الرسائل(فارسی)، مشهد: مؤسسه حضرت صاحب الزمان. 59. ورّام بن أبی فراس مالکی اشتری، 1368ش، تنبیه الخواطر ونزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، تهران: دار الکتب الإسلامیة. 60. هاشمیخوئی، میرزا حبیب الله، 1360ش، منهاج البراعة فی شرح نهجالبلاغه، قم: بنیاد فرهنگ امام المهدی(عج). 61. هلالی، سلیم بن قیس، 1405ق، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، قم: الهادی. 62. یعقوبی، احمد بن اسحاق، بیتا، تاریخ الیعقوبی، قم: مؤسسة ونشر فرهنگ أهل بیت علیهم السلام مقالات
پیرچراغ, محمدرضا, & ماهری قمی, محمدسبحان. (1402). نشانه شناسی اجتماعی نامههای امیرمؤمنان علیه السلام به عثمان بن حنیف انصاری با تکیه بر نظریه پییر گیرو. فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای نهج البلاغه, 22(2), 203-233.
MLA
محمدرضا پیرچراغ; محمدسبحان ماهری قمی. "نشانه شناسی اجتماعی نامههای امیرمؤمنان علیه السلام به عثمان بن حنیف انصاری با تکیه بر نظریه پییر گیرو". فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای نهج البلاغه, 22, 2, 1402, 203-233.
HARVARD
پیرچراغ, محمدرضا, ماهری قمی, محمدسبحان. (1402). 'نشانه شناسی اجتماعی نامههای امیرمؤمنان علیه السلام به عثمان بن حنیف انصاری با تکیه بر نظریه پییر گیرو', فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای نهج البلاغه, 22(2), pp. 203-233.
VANCOUVER
پیرچراغ, محمدرضا, ماهری قمی, محمدسبحان. نشانه شناسی اجتماعی نامههای امیرمؤمنان علیه السلام به عثمان بن حنیف انصاری با تکیه بر نظریه پییر گیرو. فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای نهج البلاغه, 1402; 22(2): 203-233.