بررسی سبک شناختی خطبه 198 نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران( نویسنده مسئول)

2 دانش‌آموخته زبان و ادبیات عربی، دبیر عربی،آموزش و پرورش شهر تهران

چکیده

سبک‌شناسی به عنوان یکی از موضوعات ادبی، روشی برای بررسی و تحلیل متون است که در سال‌های اخیر مورد توجه ویژه ناقدان قرار گرفته است. نهج البلاغه به عنوان نمونه والای فصاحت و بلاغت بعد از قرآن کریم، همواره در کانون توجه پژوهشگران، ناقدان و زبانشناسان قراردارد. خطبه 198 نهج البلاغه از جمله خطبه‌های ادبی است که در آن امام علی(ع) دیدگاه خود نسبت به مسائل مختلفی از جمله تقوا، جهاد، توحید، قرآن و اسلام را بیان می‌کند. بررسی و تحلیل کلام آن حضرت از دیدگاه سبک‌شناسی در راستای آگاه‌سازی مخاطب از اسلوب بلیغ و فصیح ایشان بسیار حائز اهمیت است. این پژوهش متن خطبه مذکور را، به روش توصیفی- تحلیلی مورد مطالعه قرار داده و به تبیین عناصر سبکی خطبه پرداخته است. کشف عناصر سبک ساز در متن خطبه و همچنین تبیین پیوند میان این عناصر و نقش آن‌ها در انتقال بهتر افکار امام از اهداف این پژوهش به شمار می‌آید. نتایج پژوهش بیانگر ارتباط تنگاتنگ سطوح مختلف سبک‌شناختی خطبه مذکور با یکدیگر است. در سطح ادبی امام (ع) در قالب استعاره‌ها، تشبیهات، انواع کنایه و مجاز تصویر آفرینی می‌کند. فن تکرار در خلق موسیقی درونی و تصویرسازی معانی موثر است، همچنین گستره واژگانی و کاربرد واژه‌های هم‌‌آوا، بهره‌گیری از ویژگی آوایی حروف در تکرار صامت‌ها و مصوت‌ها نمود آشکاری دارد. غنای موسیقی کناری متن در قالب انواع سجع بر قدرت کلام و تاثیر آن بر مخاطب نقش محوری دارد.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم

    نهج‌البلاغه.(2004)،نسخه صبحی صالح،القاهره: دار الکتاب المصری.

    • ابن منظور،محمد بن مکرم، (1968م)،لسان العرب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • أزهری، محمد، (1967م)، تهذیب اللغه، تحقیق عبد السلام هارون، دار القومیه العربیه.
    • أنیس، إبراهیم، (1997م)، موسیقی الشعر، چاپ هفتم، القاهره، مکتبه الأنجلو المصریه.
    • ـــــــــــــ، (بی تا)، الأصوات اللغویه، مطبعه نهضه المصر.
    • بحرانی، ابن میثم، (1370ش)، شرح نهج‌البلاغه، ترجمه قربانعلی محمدی مقدم و دیگران، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    • بن ذریل،عدنان،(2006م)، اللغة و الأسلوب(مراجعة و تقدیم حسن حمید)،چاپ دوم،عمان،مجد لاوی
    • _______،(2000م)، النص و الأسلوبیة بین النظریة و التطبیق،اتحاد الکتاب العرب،دمش
    • البرزی، پرویز، (1386ش)، مبانی زبان شناسی متن، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
    • بشر، کمال(1990م)، علم اللغه العام«الآصوات العربیه»، مکتبه السباب.
    • تفتازانی، (1428م)، مختصر المعانی، اسماعیلیان، ج2، چاپ سوم، قم.
    • خفاجی ، محمد عبد المعنم و دیگران،(1992م)، الأسلوبیه و البیان العربی،الدار المصریه اللبنانیه،چاپ اول،قاهره
    • خویی، حبیب الله، (بی تا)، شرح نهج‌البلاغه، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه، اصفهان.
    • درویش، احمد،( بی تا)، دراسة الأسلوب بین المعاصرة والتراث،دار غریب،قاهرة
    • دسوقی، عبد العلیم محمد،(بی تا)، موروثنا البلاغی و الأسلوبیة الحدیثه دراسة و موازنة، دارالیسر،قاهرة
    • رازی، فخر الدین، (1958م)، نهایه الإیجاز فی درایه الإعجاز، تحقیق ابراهیم السامرانی و محمد برکات، عمان: دار الفکر.
    • الریحانی، محمد عبدالرحمن بن ابی بکر(1998). اتجاهات التحلیل الزمنی فی الدراسات اللغویه: القاهره: دار قباء
    • سعدنی، مصطفی،(بی تا)، تأویل الأسلوب- قراءه حدیثه فی النقد القدیم-، الإسکندریه، مرکز الدراسات للطباعه، منشأه المعارف.
    • شمیسا، سیروس، (1374ش)، کلیلت سبک شناسی، چاپ سوم، تهران: فردوس.
    • علوی مقدم، مهیار، (1377ش)، نظریه‌های نقد ادبی معاصر، تهران: سمت.
    • علی‌پور، مصطفی، (1378ش)، ساختار زبان شعر امروز، تهران: نشر فردوسی.
    • فتوحی،محمود، (1388)، «سبکشناسی ادبی سرشت سخن ادبی،برجستگی و شخصی سازی زبان»، فصلنامه زبان و ادبیات پارسی،شماره41
    • ........................(1391ش)، سبک شناسی-نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها-، چاپ اول، تهران، انتشارات سخن
    • فراهیدی، ابن احمد، (بی تا)، کتاب العین، تحقیق عبد الحمید هنداوندی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    • فرج، حسام احمد، (2007م)، نظریه علم النص، چاپ اول، قاهره: مکتبه الآداب
    • فرشیدورد، خسرو، (1382ش)، دستور مفصل امروز، چاپ اول، تهران، انتشارات سخن.
    • فضل، صلاح، (1996م)، بلاغه الخطاب و علم النص، چاپ اول، مصر: الشرکه المصریه العالمیه للنشر،لونجمان
    • ..................، (1992)، بلاغة الخطاب وعلم النص،کویت،مجموعه کتابهای فرهنگی ماهانه که توسط شورای ملی فرهنگ،هنر و ادبیات منتشر می‌شود.
    • فلکی، محمود، (1380ش)، نگاهی به شعر شاملو، تهران: انتشارات مروارید.
    • فیروز آبادی،( بی تا)،محمد ابن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت،دار العلم للجمیع
    • قزوینی، جلال الدین، (1904م)، التلخیص فی علوم البلاغه، تحقیق عبد الرحمن البرقوقی، چاپ اول، القاهره: دار الفکر.
    • ماهر،مهدی،(1980م)، جرس الألفاظ و دلالتها فی البحث البلاغی و النقد عند العرب، بغداد: دارالرشید.
    • المسدی، عبد السلام، (1977)، النقد و الحداثه، بیروت.
    • مغنیه، محمد جواد، (بی تا) فی ضلال نهج‌البلاغه، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه، اصفهان.
    • مکارم شیرازی، ناصر، (1382)، پیام امام امیر‌المؤمنین، ج7، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    • عیاد شکری، محمد ،(1981م)، مدخل الی علم الأسلوب، چاپ اول،دارالعلوم،ریاض
    • عیاشی ،منذر ،(2002م)، الأسلوبیة تحلیل الخطاب، چاپ اول،مرکز إنماء الحضاری، حلب، سوریه
    • الکوّاز،محمد کریم ،(1386)، الأسلوب فی الأعجاز البلاغی للقرآن الکریم،ترجمه حسین سیدی،انتشارات سخن،تهران
    • نغز گوی کهن، مهرداد، «بررسی افعال وجهی هورامی»، دوماه نامه علمی پژوهشی جستارهای زبانی،1395، (دوره 7)، شماره3، صص233-243
    • الهاشمی،احمد،(1379)، جواهر البلاغة(فی المعانی و البیان و البدیع)،چاپ دوم،انتشارات الهام،تهران.
    • Palmer,F.R.(2001),mood and modality. Cambridg: . Cambridg university press.